Van waarde zijn en blijven met dementie
Hoe kunnen we mensen met dementie zo lang mogelijk thuis laten wonen, en laten meedraaien in de maatschappij? In de gemeente Súdwest-Fryslân gebeurt dit door op drie verschillende sporen in te zetten: de sociale contacten, leefstijl en beweging en de fysieke omgeving van de doelgroep. Zo moet er een inclusieve samenleving ontstaan, waar inwoners en organisaties samen aan blijven werken.
Aanloop en keuze
De doelgroep ouderen was al snel in beeld in Súdwest-Fryslân. Via een collega die gewerkt heeft bij het expertisecentrum voor dementie van Hogeschool Windesheim kwam de projectgroep uit op het onderwerp dementie. De focus moest daarbij liggen op het plattelandsgebied langs de IJsselmeerkust (de ‘Zuidwesthoek’), onder meer vanwege de hoge mate van vergrijzing van dit gebied (Stavoren, Koudum, Molkwerum, Warns, Hindeloopen). Het was mogelijk aan te sluiten bij de Ontwerptafel van Healthy Ageing, en dat gaf aanvullend inzicht in de relatie tussen dementie en fysieke leefomgeving.
Interventies op drie sporen
‘Mensen met dementie zijn en blijven van waarde, ze doen ertoe en hebben voldoende sociale contacten.’ Met die visie is de projectgroep aan het werk gegaan. Dat legde de basis voor interventies op drie verschillende sporen.
Het eerste spoor was de aanpak van een aantal concrete zaken. Zo is de training ‘GOED omgaan met dementie’ breed aangeboden, onder andere aan (sport)verenigingen, inwoners, vrijwilligers en professionals. “We wilden mensen uit de doelgroep in contact brengen met bestaande (vrijwilligers)activiteiten en onderzoeken wat mensen zelf nog willen en kunnen”, zegt een projectleider daarover.
“Daarnaast hebben we ons op leefstijl gericht, met name op bewegen. Door in beweging te zijn, blijven mensen met dementie zo lang mogelijk vitaal en actief.” Er is contact gelegd met buurtsportcoaches en sportverenigingen, met als doel wandelingen te organiseren waarin ontmoetingsmomenten zijn opgenomen. Alle sportverenigingen zijn in dit kader benaderd om deel te nemen aan de training GOED omgaan met dementie. Daarin kunnen ze leren hoe zij hun aanbod het beste kunnen afstemmen op mensen met dementie.
De fysieke leefomgeving goed ingericht
Het derde spoor besloeg de fysieke leefomgeving van mensen met dementie. De onafhankelijkheid en het welzijn van mensen met (beginnende) dementie wordt vergroot als hun fysieke leefomgeving goed ontworpen is. Zo behouden zij zo lang mogelijk hun zelfstandigheid, zowel fysiek als sociaal. “Een stedenbouwkundige heeft ons hierin begeleid. We zijn rond dit thema ook in gesprek gekomen met de werkgroep Dementievriendelijk Bolsward. We hebben deze werkgroep gevraagd de herinrichting van het centrum van Bolsward te bekijken vanuit het perspectief van mensen met dementie. Denk daarbij aan de weg terug kunnen vinden en rondjes kunnen lopen. Ook onderzoek van studenten is hierin waardevol geweest.”
Aansluiten bij het normale stramien
Mensen die in een plattelandsregio wonen zijn gewend ver van voorzieningen te zitten en zichzelf te redden. Ze durven vaak geen hulp te vragen. “Voorzieningen moeten daarom makkelijk toegankelijk zijn en zoveel mogelijk in de eigen omgeving beschikbaar zijn. Daarnaast moeten activiteiten binnen het normale stramien van mensen passen. We willen daarom zoveel mogelijk aanhaken bij bestaande voorzieningen en activiteiten, zoals een zangkoor en de sportverenigingen”, zegt de projectleider. “Daarbij werken we samen met het Stipepunt.”
Overwogen wordt ook om de middenstand meer te betrekken, bijvoorbeeld door ook daar de training GOED omgaan met dementie aan te bieden. Dit in navolging van Bolsward, waar een grote supermarkt is aangehaakt bij Dementievriendelijk Bolsward.
Het betrekken van de doelgroep
Het betrekken van de doelgroep is maar ten dele gelukt. “Aan de Ontwerptafel voerden we gesprekken met oudere inwoners. Daarna hebben we door corona-beperkingen niet echt kunnen praten met burgers.” Een studente die vanuit het eerste onderzoek ‘Sa lang mooglik thús’ met mensen uit de doelgroep wandelde, heeft nog wel specifieke informatie opgehaald. Dat leverde inzichten op die niet uit landelijk onderzoek bekend waren, zoals de rol van de kerk als mentaal en fysiek oriëntatiepunt.
“Veel informatie komt uit onze onderzoeken en onze contacten met experts. Maar we willen de doelgroep zeker betrekken bij de verdere ontwikkeling en implementatie van de aanpak.” Dan gaat het zowel om mensen met dementie, als om de mantelzorgers, partners, kinderen en mensen uit de gemeenschap. “We willen weten wat hun beleving is en waar ze tegenaan lopen in de dagelijkse praktijk. De projectleider is daarom ook aangehaakt bij het netwerk mantelzorg IJsselmeerkust.”
"Door Vitale Regio ontstond experimenteerruimte. Die moeten we nu zelf blijven nemen"
Een goed vertrekpunt
De projectgroep ontmoet veel enthousiasme voor de verschillende activiteiten. “We hebben samenwerking gezocht met de bibliotheek, onder meer om het thema dementie onder de aandacht te brengen. We hebben de vacature voor het vinden van vrijwilligers, zoals voor het Alzheimer Café, uitgezet bij de bibliotheek, dorps- en plaatselijke belangen, dorpshuizen en het Stipepunt. Een sportvereniging hebben we bereid gevonden om de kantine beschikbaar te stellen, als startpunt voor de wandelgroep en het schenken van een kopje koffie na afloop.”
Verder zijn er plannen voor een brainstormsessie over dementievriendelijkheid in een nieuwe wijk in Bolsward en is de Adviesgroep Toegankelijkheid gevraagd het onderwerp mee te nemen in haar adviezen. “We hebben veel stakeholders kunnen betrekken, en dat raakt ook steeds meer ingeburgerd bij de gemeente. We hanteren een breed perspectief, dat betekent dat we ook partijen betrekken die in eerste instantie minder voor de hand lijken te liggen.”
De benaderingswijze van het project is breed, zeker doordat in het derde spoor ook de fysieke leefomgeving erbij betrokken wordt. “Dat is een interessant perspectief. Het zou goed kunnen, dat dit juist andere vragen oproept die tot nu toe in de klassieke benaderingswijze onderbelicht bleven.”
En nu de uitvoering
De plannen voor de uitvoering van de aanpak liggen klaar. Er is een aantal vrijwilligers, professionals en inwoners getraind, de samenwerking rondom vitaal en gezond ouder worden is beter geworden en er is bij veel partijen bewustwording gecreëerd over de dementievriendelijke samenleving.
“Het is nu zaak de uitvoering stevig op te pakken. Door Vitale Regio ontstond experimenteerruimte. Die moeten we nu zelf blijven nemen. We moeten ervoor zorgen dat dementie een plek krijgt binnen het omgevingsbeleid, onder meer in het handboek Openbare ruimte. Al met al verwachten we een mooie bijdrage te leveren aan waardig oud worden, ook voor mensen met dementie. Zodat zij zo lang mogelijk onderdeel kunnen blijven uitmaken van de mienskip.”
Bijlagen
Onderzoek leefomgeving ouderen met dementie SWF (PDF)
Research Report Towards a We Reliant Health Care System (PDF)
